Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň 2023-nji ýylyň 14-nji iýulynda geçirilen giňişleýin mejlisinde şu ýylyň 6 aýynda ýerine ýetirilen işlere seljerme berildi, geljekki ösüşlere badalga berjek wajyp wezipeler kesgitlendi. Şu döwürde ýetilen sepgitler durnukly ykdysady ösüşiň üpjün edilýändigini ýene-de bir gezek tassyklaýar. Mejlisde 2024-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan başlap, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň ýokarlanmagyna göni täsir edýän we maddy üpjünçilik derejesini kesgitleýän şertleriň biri bolan aýlyk zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň, talyp we diňleýji haklarynyň möçberlerini 10 göterim artdyrmak barada hormatly Prezidentimiz tarapyndan kabul edilen çözgüt raýatlaryň abadan durmuşyny üpjün etmekde berk maddy binýadyň döredilendigini aňladýar.

Mälim bolşy ýaly, jemi içerki önüm, eksport we import dolanyşygy, maýa goýumlar bilen baglanyşykly görkezijiler milli ykdysadyýetiň häzirki zaman ösüşini alamatlandyrýar. Hökümetiň giňişleýin mejlisinde şu ýylyň iki çärýeginde jemi içerki önümiň ösüş depgininiň 6,2 göterime deň bolandygy bellenildi. Munuň özi dünýäde emele gelen häzirki amatsyz ýagdaýlarda-da ýurdumyzyň ykdysady pudaklarynyň durnukly ösýändigini görkezýär. Gazanylýan oňyn netijeler ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmagyň maddy binýady bolup, durmuş özgertmelerini işjeň amala aşyrmak üçin oňyn şertleri döredýär.

Şu ýylyň ýanwar-iýun aýlarynyň netijeleri boýunça daşary söwda dolanyşygynyň, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 8 göterim artmagy ýurdumyzda daşary ykdysady strategiýanyň oýlanyşykly durmuşa geçirilýändiginiň, abadançylygy üpjün etmekde daşary söwdanyň tutýan möhüm ornunyň aýdyň beýanydyr. Bilşimiz ýaly, daşary söwdany düzgünleşdirmek ykdysady ösüşiň döwlet strategiýasynyň möhüm düzüm bölegi bolup durýar. Şu ýerde milli ykdysadyýetiň önümçilik we eksport mümkinçiliklerini mundan beýläk-de ýokarlandyrmakda «Türkmenistanyň 2021-2030-njy ýyllar üçin daşary söwda Strategiýasynyň» ähmiýetiniň uludygyny aýratyn bellemeli.

Milli ykdysadyýetiň häzirki ösüşi seljerilende, ýurdumyzyň baş maliýe resminamasy bolan Döwlet býujetiniň ýerine ýetirilişine baha bermek zerur bolup durýar. Çünki ol durmuş-ykdysady ösüşimiziň hakyky maliýe ýagdaýyny görkezýär. 2023-nji ýylyň iki çärýeginde esasy maliýe meýilnamanyň girdeji böleginiň 113,1 göterim, çykdajylaryň bolsa 97,6 göterim ýerine ýetirilendigi bellenildi. Ýerli býujetleriň girdeji bölegi 100,6 göterim, çykdajy bölegi bolsa 98,2 göterim berjaý edildi. Bu maglumatlar hasabat döwründe ýurdumyz boýunça maliýe-hojalyk işleriniň netijeli alnyp barlandygynyň, girdeji çeşmeleriniň ählisi boýunça göz öňünde tutulan sepgitlere ýetilendiginiň ýene-de bir güwäsine öwrüldi. Merkezleşdirilen tertipde jemlenen maliýe serişdeleriniň ep-esli böleginiň ilatyň ýaşaýyş-durmuşynyň hilini ýokarlandyrmaga gönükdirilmegi eziz Watanymyzyň  ykdysady taýdan durnukly ösýän ýurt hökmündäki ornuny has-da pugtalanýandygyna şaýatlyk edýär. 2023-nji ýyl üçin tassyklanan Döwlet býujetinde, geçen ýyllarda bolşy ýaly, çykdajylaryň umumy möçberiniň 75 göterimine golaýynyň durmuş maksatlaryna gönükdirilmegi bolsa bu maliýe resminamasynyň durmuş ugurlylygyny saklaýandygyny görkezýär.

Häzirki döwürde ilatyň girdejileri ykdysadyýet bilen durmuş ulgamynyň arasyndaky aragatnaşygy üpjün edýän görkeziji bolup durýar. Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 2023-nji ýylyň ilkinji alty aýynda ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haklarynyň 9,9 göterim ýokarlanmagy ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň artýandygyndan nyşan. Ilatyň girdejileriniň ösüş meýline eýe bolmagy durnukly we sagdyn ykdysady ösüşiň üpjün edilýändigini, ilatyň ýaşaýyş derejesiniň ýokarlanmagy, durmuş taýdan goraglylyk derejesiniň kepillendirilmegi üçin amatly şertleriň döredilendigini alamatlandyrýar.

Amala aşyrylýan maksatnamalaryň ählisinde ykdysadyýetde bolup geçýän özgertmeler nazara alnyp, ilatyň girdejilerini yzygiderli ýokarlandyrmaga aýratyn ähmiýet berilýär. Ilatyň girdejileri ykdysadyýet bilen durmuş ulgamynyň arasyndaky gatnaşygy üpjün edýär. Şunda zähmet haky ilatyň pul girdejileriniň esasy çeşmesi bolmak bilen, ol işgärleriň zähmete bolan höwesini artdyrmakda esasy orny eýeleýär. Netijede, zähmet haky ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda önümçiligiň netijeliligini artdyrmak üçin maddy taýdan höweslendiriji şert hökmünde hem çykyş edýär. Şol bir wagtda bu girdeji çeşmeleriniň Döwlet býujetiniň I derejesindäki goralýan maddalar diýlip kesgitlenmegi hem ilatyň girdejilerini döwlet tarapyndan kepillendirmek meselesiniň näderejede wajypdygyny we bu ugurda anyk işleriň amala aşyrylýandygyny görkezýär.

Türkmen döwletiniň saýlap alan ykdysady nusgasynda durmuş ulgamynyň ösdürilmegine, hususan-da, ilatyň ýaşaýyş jaýlary bilen üpjünçiliginiň ýokarlanmagyna aýratyn ornuň berilmegi durnukly ösüşi saklamakda bu pudagyň ähmiýetiniň ýokarydygyny görkezýär. Dünýä hojalygynda kemala gelen häzirki daşarky amatsyz şertlerde-de býujet çykdajylar böleginden durmuş ugurly iri taslamalary amala aşyrmaga gönükdirilýän maliýe serişdeleriniň möçberiniň ýylsaýyn artmagy milli ykdysady ulgamyň ösüşe ukyplydygyndan habar berýär. Amala aşyrylýan giň möçberli durmuş özgertmeleri dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan ýurdumyzyň durmuş derejeli döwlet hökmünde ykrar edilmegini şertlendirdi.

Türkmenistan bu gün diňe bir durmuş ähmiýetli iri desgalardyr binalary gurýan döwlet däl, eýsem, döwrebap infrastrukturaly şähergurluşyk taslamalaryny üstünlikli amala aşyrýan ýurt hökmündäki ornuny barha pugtalandyrýar. 29-njy iýunda dabaraly ýagdaýda ulanyşa berlen Arkadag şäheri munuň aýdyň güwäsidir. Türkmenistanlylaryň buýsanjyna öwrülen bu şäher özüniň binagärlik aýratynlyklary, tebigy gözelligiň we döwrebaplygyň sazlaşygy bilen özüneçekiji taslamalaryň biri bolup, oňa şähergurluşyk maksatnamasy boýunça şu döwre çenli ýerine ýetirilen işleriň we häzirki döwürde gazanylýan üstünlikleriň naýbaşysy hökmünde baha bermek mümkin. Sebitde deňi-taýy bolmadyk bu iri taslama «akylly» şäher konsepsiýasynyň, elektron resminama dolanyşygynyň netijeli işiniň ýola goýulmagyna möhüm ähmiýet berlendigi bilen tapawutlanýar. Bu bolsa şäheriň durmuş-ykdysady taýdan okgunly ösmegine hem-de onda häzirki zaman işewürlik we durmuş düzüminiň kemala gelmegine oňyn şertleri döredýär. Döwrüň talaplaryna laýyk enjamlaşdyrylan «akylly» şäherde dolandyryş, işewürlik, durmuş, ulag-aragatnaşyk ulgamlarynyň we beýleki pudaklaryň döredilmegi, ilatyň iş bilen üpjünçiliginiň has-da gowulanmagyna mümkinçilik bermek bilen, şähergurluşyk taslamasynyň ýokary ykdysady we durmuş netijeliliginden habar berýär.

Şu ýylyň birinji ýarymynda ýurdumyzyň welaýatlarynda, şäherlerinde we etraplarynda meýdany 1 million 400 müň inedördül metre barabar bolan ýaşaýyş jaýlarynyň ulanylmaga berilmegi döwlet syýasatynda adam bähbitleriniň ileri tutulýan ugurlaryň biri bolup durýandygyny aýdyňlyk bilen görkezýär. Türkmenistan bu gün gurujylyk kuwwaty bilen tapawutlanýan ýurtlaryň biridir. Hasabat döwründe Oba milli maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde inženerçilik ulgamlarynyň we desgalarynyň 82,3 kilometriniň, ýaşaýyş jaýlarynyň 244,4 müň inedördül metriniň, aragatnaşyk ulgamynyň 360,3 kilometriniň gurluşygynyň tamamlanmagy, şeýle-de häzirki wagtda medeni-durmuş, önümçilik we düzümleýin maksatly desgalarda işleriň dowam etdirilmegi oba ýerlerini döwrebaplaşdyrmak, oba ilatynyň durmuş-ýaşaýyş şertlerini gowulandyrmak babatynda giň möçberli işleriň amala aşyrylýandygynyň aýdyň beýanydyr. Maksatnama laýyklykda, şu döwürde ýurdumyzda 1 milliard 400 million manatdan gowrak möçberde düýpli maýa goýumlaryň özleşdirilmegi munuň şeýledigini aňryýany bilen tassyklaýar.

Geçen döwürde maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna milli ykdysadyýetimizi ösdürmäge gönükdirilen maýa goýumlaryň möçberiniň 24,6 göterim artmagy we jemi içerki önümiň 16 göterimine deň bolmagy işjeň maýa goýum syýasatynyň durmuşa geçirilýändigini görkezýär. Şu döwürde özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň 49,4 göteriminiň önümçilige, 50,6 göteriminiň bolsa durmuş we medeni maksatly binalaryň gurluşygyna gönükdirilmegi halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak, iri önümçilikleri ösdürmek ugrunda döwlet tarapyndan amal edilýän işleriň yzygiderli häsiýete eýedigini tassyklaýar. 

Bu gün köpugurly ösüş, öndürilýän harytlaryň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak, öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrmak, täze senagat kärhanalaryny gurmak we bar bolanlarynyň durkuny täzelemek milli ykdysadyýetiň senagat-innowasion ösüş ýolundaky ynamly gadamlaryndan habar berýär. Senagat-innowasion ösüş strategiýasynyň esasy maksady innowasiýalara esaslanýan we durnukly ösüşi nazarlaýan häzirki zaman senagat düzümini kemala getirmekden ybarat bolup durýar. Soňky ýyllarda goşulan gymmaty ýokary bolan önümleri öndürýän gaýtadan işleýän pudaklary ösdürmäge ünsi güýçlendirmek milli ykdysadyýetimizi ösdürmegiň strategik maksady hökmünde kesgitlendi. Bu, öz gezeginde, gaýtadan işleýän senagat ulgamynyň, önümleriň köpdürlüligini üpjün etmegiň hasabyna Türkmenistanyň ýangyç-energetika serişdeleriniň ählumumy bazarynda islegleriň üýtgäp durmalaryna baglylygyny peseltmegiň netijeli ýoly bolup durýar. Senagat pudagynyň depginli ösüşi ýurdumyzda eksporta gönükdirilen we importyň ornuny tutýan önümçiligini çalt depginde ösdürmäge itergi berdi. 2023-nji ýylda senagat önümçiliginiň ep-esli artmagy, içerki bazaryň ýerli önümler bilen üpjünçiliginiň gowulanmagy we täze kärhanalaryň ençemesiniň gurulmagy bu ugurda oňyn netijeleri berdi.

Hökümetiň giňişleýin mejlisinde Arkadagly Serdarymyzyň häzirki wagtda ykdysady we maliýe durnuklylygyny gazanmak, iş bilen üpjünçiligi ýokarlandyrmak boýunça zerur işleri durmuşa geçirmek, ýurdumyzyň eksport mümkinçiligini artdyrmak, pudaklara sanly tehnologiýalary giňden ornaşdyrmak meseleleri öňde duran möhüm wezipeler hökmünde kesgitlemegi durnukly ösüşi gazanmakda bu ugurlaryň näderejede wajyp bolup durýandygyny görkezýär.  

Maýagözel BABAÝEWA,
Türkmenistanyň Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak
ministrliginiň Zähmet gory we iş üpjünçilik müdirliginiň
 başlygynyň orunbasary, ykdysady ylymlaryň kandidaty.