12-nji iýulda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde şu ýylyň geçen alty aýynda durmuş-ykdysady ösüşimizde gazanylan netijelere baha berildi we geljekde öňde duran möhüm wezipeler kesgitlenildi. Mejlisde Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň «Biziň alyp barýan syýasatymyz bagtyýar raýatlarymyzyň hal-ýagdaýyny yzygiderli ýokarlandyrmaga gönükdirilendir» diýen sözleri ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini has-da gowulandyrmak wezipesiniň döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolandygyny we şeýle bolmagynda-da galýandygyny görkezýär. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» göz öňünde tutulan wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmek, ilatyyň durmuş goraglylygyny mundan beýläk-de pugtalandyrmak maksady bilen, 2025-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň, talyp we diňleýji haklarynyň möçberini ýokarlandyrmak hakynda hormatly Prezidentimiziň gol çeken Permany munuň şeýledigine şaýatlyk edýär.

    Üstümizdäki ýylyň ýanwar-iýun aýlarynda önümçilik hem-de hyzmatlar ulgamynda gazanylan oňyn netijeleriň ykdysadyýeti dolandyrmagyň oýlanyşykly usullaryny ulanmagyň esasynda mümkin bolandygy nygtalmaga mynasypdyr. Maksatnamalaýyn çemeleşme şeýle usullaryň biri bolup, onda ösüşiň häzirki tapgyrynda wajyp meseleleriň çözgüdine gönükdirilen maksatlary netijeli durmuşa geçirmegiň ýollaryna, gurallaryna, serişdelerine aýratyn ähmiýet berilýär. Belli bir maksat bilen işlenip taýýarlanylýan milli maksatnamalar häzirki zaman ösüşiniň durmuş-ykdysady häsiýetli meselelerini çözmegiň usuly hökmünde peýdalanylýar. Hususan-da, milli ykdysadyýetiň köpugurly ösdürilýän şertlerinde bu meseleleriň wajyplygy has-da artýar. Ykdysadyýetiň depginini çaltlandyrmagyň özboluşly guraly hökmünde diwersifikasiýa syýasaty ýurtda jemlenen içerki mümkinçilikleri ösüşiň hatyrasyna ulanmaga ýardam berýär. Tejribeden belli bolşy ýaly, diwersifikasiýa esasynda ösdürilýän ykdysadyýetler özüniň durnuklylygy bilen tapawutlanýar. Çünki ykdysadyýetiň köpugurlylaşdyrylmagy makroykdysady deňagramlylygy saklamaga päsgel berýän ol ýa-da beýleki önümçilik we eksport ýöriteleşmesine garaşlylygy azaldýar, içerki we daşarky amatsyz şertlerde-de ykdysady howpsuzlygy pugtalandyrýar, täze, tehnologik taýdan has çylşyrymly bolan önümleri, importyň ornuny tutýan önümleri öndürmek üçin şertleri döredýär. Munuň şeýledigine geçen alty aýda pudaklarda alnyp barlan işleriň netijeleri-de şaýatlyk edýär.

    mümkinçiliklerini ykdysady ösüşiň çeşmesine öwürmek ugrunda saldamly işler amala aşyrylýar. Bu, ilkinji nobatda, önümiň özüne düşýän gymmatynyň pesdigi, ýurtda önüm öndürmek üçin zerur bolan çig mal we zähmet serişdeleriniň ýeterlik mukdarda jemlenendigi bilen baglydyr. Hasabat döwründe senagat pudagynda 3,6 göterim ösüşiň gazanylmagy onuň kuwwatynyň artmagyna, hususan-da, dokma, gaýtadan işleýän senagat pudaklary bilen bir hatarda, himiýa kärhanalarynyň işiniň çalt depginde ösmegine getirdi. Şu ýylyň birinji ýarymynyň jemleri boýunça «Türkmenhimiýa» döwlet korserni tarapyndan önüm öndürmegiň we hyzmatlary ýerine ýetirmegiň meýilnamasynyň 132,6 göterim berjaý edilmegi munuň şeýledigini tassyklaýar. Häzirki döwürde himiýa senagatyna degişli kärhanalaryň kuwwatlyklaryny netijeli peýdalanmak barada öňde goýlan anyk wezipeler ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşini üpjün etmekde, bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmakda bu pudagyň näderejede wajyp orun eýeleýändigini görkezýär. Birinjiden, ýurdumyzda himiýa senagaty üçin çig mallaryň uly gorlarynyň bolmagy, beýleki tarapdan, öndürilýän himiýa önümleriniň daşarky bazarlarda uly islegden peýdalanmagy bu pudagyň kuwwatyny mundan beýläk-de artdyrmak üçin mümkinçilikleriň bardygyna güwä geçýär. Bilşimiz ýaly, täze önümçilik kärhanalarynyň işe girizilmegi ýurdumyzyň önümçilik mümkinçiliklerini artdyrmak bilen bir hatarda, goşmaça iş orunlarynyň ýüze çykmagyna hem şert döredýär. Netijede, ykdysady binýadyň pugtalanmagy durmuş meseleleriniň has-da içgin çözülmegini şertlendirýär.

     Diwersifikasiýa syýasaty köpugurly ösüşi aňlatmak bilen, ol durmuş-ykdysady ösüşde bar bolan töwekgelçilikleriň derejesini peseltmäge mümkinçilik berýär. Ol milli ykdysadyýetiň diňe aýry-aýry pudaklara baglylyk derejesini peseldýär we ykdysady netijeliligiň ýokarlanmagyna getirýär. Häzirki döwürde jemi içerki önümde senagat, ulag we aragatnaşyk, söwda pudaklarynyň paýynyň ýylyň-ýylyna artmagy munuň şeýlediginiň aýdyň güwäsidir. Has takygy, 2023-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, şu ýylyň geçen alty aýynyň jemleri boýunça ösüş depgini gurluşykda 9,3 göterime, ulag we aragatnaşyk pudagynda 7,3 göterime, söwdada 7,8 göterime, oba hojalygynda 5,8 göterime, hyzmatlar ulgamynda 7,9 göterime deň boldy. Şu döwürde jemi öndürilen önümiň 11,5 göterim artmagy ýurdumyzda ykdysadyýeti senagatlaşdyrmak we diwersifikasiýalaşdyrmak ugrunda durmuşa geçirilýän giň gerimli işleriň oňyn netijeleridir. Bu statistik maglumatlar, öz gezeginde, milli ykdysadyýetimiziň diwersifikasiýalaşdyrylmagy bilen, önümçiligiň hemme görnüşleriniň taýýar önümi çykarmaga ukybynyň artýandygyny, bazar hyzmatlarynyň köptaraplaýyn ýola goýulýandygyny, şeýle-de innowasion ösüşleriň düýbüniň tutulýandygyny aýdyň görkezýär.

    Depginli ösüşi üpjün etmek üçin berk maddy binýadyň zerurdygy, hususan-da, onuň zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmagyň hasabyna gazanylýandygy, şeýle-de önümçilik binýadynyň pugtalandyrylmalydygy tejribeden bellidir. Täze önümçilikleri özleşdirmek üçin milli ykdysadyýete dürli çeşmelerden maýa goýum serişdeleriniň çekilmegi kanunalaýyk ýagdaýdyr. Ýanwar-iýun aýlarynyň  dowamynda düýpli maýa goýumlaryň möçberiniň 20,8 göterim artmagy maksatnamalaýyn ösüşiň onyň netijeleriniň ýene-de biri bolup, ol 2024-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginden habar berýär. Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, özleşdirilen maýa goýumlaryň 48,5 göteriminiň önümçilik ähmiýetli desgalaryň gurluşygyna gönükdirilmegi ýurdumyzyň önümçilik kuwwatyny ýokarlandyrmagyň baş şerti bolup, importyň ornuny tutýan we eksporta niýetlenen önümleriň önümçiliginiň geriminiň giňemeginde aýdyň beýanyny tapýar. Maýa goýumlaryň 51,5 göteriminiň durmuş we medeni maksatly binalaryň gurluşygyna gönükdirilmegi adam maýasynyň ösmegine oňyn täsirini ýetirýän bilim, saglygy goraýyş, medeniýet, bedenterbiýe, sport ulgamlarynyň depginli ösdürilýändiginiň aýdyň güwäsidir.

      Hökümet mejlisinde, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, oba hojalyk pudagynda 5,8 göterim ösüş gazanylandygy bellenildi. Bu pudagy döwrebap derejede kämilleşdirmegiň zerurlygy onuň çözýän meseleleriniň wajypdygy bilen düşündirilýär. Öndürilýän azyk önümleri diňe bir makroykdysady görkeziji bolan jemi içerki önümiň artmagyna ýardam bermän, eýsem, azyk garaşsyzlygyny hem üpjün edýär. Çünki azyk önümleri ýurduň içinde, ýagny hususy önümçiligiň hasabyna näçe köp öndürildigiçe, şonça-da döwletiň azyk babatda garaşlylygynyň derejesiniň pes bolýandygy hemmelere mälimdir. Bu ýagdaý, öz gezeginde, azyk garaşsyzlygynyň islendik döwletiň syýasy garaşsyzlygynyň baş şerti bolup durýandygyny, şol bir wagtda azyk önümleri bilen üpjünçilik derejesiniň ýurduň azyk howpsuzlygynyň pugtalanmagyna ýardam berýändigini görkezýär.

      Dünýäniň köp döwletlerinde bolşy ýaly, biziň ýurdumyzda hem azyk howpsuzlygyny pugtalandyrmakda ileri tutulýan ugurlar oba hojalygyny ösdürmekden, munuň üçin ony goldamagyň degişli çärelerini kabul etmekden, içerki we daşarky bazarlarda bäsleşige ukyplylygy ýokarlandyrmakdan, milli önüm öndürijileri goldamakdan, eksporty höweslendirmekden ybaratdyr. Öz-özüňi azyk bilen üpjün etmek islendik döwlet üçin strategik ähmiýetli wezipe bolup durýar.  Azyk meselelerini çözmegiň ýollarynyň we mehanizmleriniň dürli-dürlüdigine garamazdan, öz oba hojalyk pudagyny ösdürmegiň esasynda durnukly önümçiligi gazanmak howpsuzlyk nukdaýnazardan möhüm hasaplanýar.

     Türkmenistanyň Prezidentiniň «Türkmenistanyň Oba hojalyk ministrligini üýtgedip guramak hakynda» gol çeken Permanyna laýyklykda, obasenagat toplumynda giň gerimli özgertmeler ýaýbaňlandyryldy. Degişli Kararyň esasynda 2024-nji ýylyň hasylyndan başlap, bugdaýyň, pagtanyň satyn alyş nyrhlarynyň ýokarlandyrylmagy raýatlarymyzyň daýhançylyk işi bilen has höwesli meşgullanmagyna itergi berdi. «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda galla öndürmek baradaky şertnamalaýyn borçnamanyň üstünlikli ýerine ýetirilip, ýurdumyzyň zähmetsöýer gallaçylary tarapyndan 1 million 400 müň tonnadan gowrak bugdaý hasylynyň ýetişdirilmegi bu özgertmeleriň oňyn netijelerinden habar berýär.

     Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe amala aşyrylýan giň gerimli durmuş özgertmeleri ýurdumyzyň dünýäniň durmuş derejeli döwletleriniň hatarynda ykrar edilmegine şert döredýär. Şunda ýurduň durmuş abadançylygyny birnäçe makrogörkezijiler arkaly häsiýetlendirip bolýar. Döwlet býujeti ýurdumyzyň maliýe ýagdaýyny görkezmek bilen, onuň girdejileriniň we çykdajylarynyň düzümi häzirki döwürde alnyp barylýan durmuş-ykdysady syýasatyň hiline baha bermäge mümkinçilik döredýär. Soňky ýyllaryň dowamynda bu maliýe resminamasynyň çykdajylar böleginiň ep-esli möçberiniň durmuş ulgamyny ösdürmäge gönükdirilmegi döwletimiziň şeýle özgertmeleri amala aşyrmak üçin berk maddy binýadynyň bardygyny tassyklaýar.

    Täze taryhy döwrüň döwlet syýasatynda kesgitlenen strategik maksatlar ilatyň hal-ýagdaýyny gowulandyrmaga, ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmaga gönükdirilendigi bilen tapawutlanyp, ol ýurdumyzda «Döwlet adam üçindir!» diýen ýörelge esasynda amala aşyrylýar.

                                                             Maýagözel BABAÝEWA,

«Türkmenistan» gazeti, №185 (31120) 22.07.2024ý.