6-njy dekabrda şu ýylyň on bir aýynyň jemlerine bagyşlanyp geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisinde, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ýagdaýyny häsiýetlendirýän makroykdysady görkezijileriň biri bolan jemi içerki önümiň ösüş depgininiň 6,3 göterime deň bolandygy beýan edildi. Durmuş-ykdysady ösüşde gazanylan bu netijeler häzirki döwürde hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda amala aşyrylýan oýlanyşykly döwlet syýasatynyň miwesidir.6-njy dekabrda şu ýylyň on bir aýynyň jemlerine bagyşlanyp geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisinde, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ýagdaýyny häsiýetlendirýän makroykdysady görkezijileriň biri bolan jemi içerki önümiň ösüş depgininiň 6,3 göterime deň bolandygy beýan edildi. Durmuş-ykdysady ösüşde gazanylan bu netijeler häzirki döwürde hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda amala aşyrylýan oýlanyşykly döwlet syýasatynyň miwesidir.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda amala aşyrylýan diwersifikasiýa syýasaty dünýä ykdysadyýetiniň häzirki çylşyrymly şertlerinde hem milli ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmagyň netijeli ugry bolup durýar. Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyzyň çig mal öndürýän ýurtdan innowasion häsiýetli taýýar önümleri öndürýän ýurda öwrülmeginiň Gahryman Arkadagymyz tarapyndan alnyp barlan we häzirki döwürde Arkadagly Gahryman Serdarymyz tarapyndan dowam etdirilýän diwersifikasiýa syýasatynyň esasynda mümkin bolandygy aýratyn bellärliklidir. Bu syýasaty ykdysadyýetinde ýangyç-energetika pudagynyň tutýan orny uly bolan döwletlerde oýlanyşykly amala aşyrmak ykdysady howpsuzlyk nukdaýnazardan möhüm bolup durýar.

Häzirki döwür - dünýä ykdysadyýetiniň ählumumylaşýan döwri. Bu ýagdaý ykdysadyýetde, durmuş çygrynda we ylym-bilim ulgamlarynda birnäçe çagyryşlarynyň ýüze çykmagyny şertlendirýär. Ykdysadyýetiň diwersifikasiýalaşdyrylmagy bu hadysanyň amatsyz täsirini peseltmegiň we aradan aýyrmagyň netijeli guraly bolup çykyş edýär. Gaýtadan işleýän senagaty we hyzmatlar bazaryny ösdürmegiň esasynda ykdysadyýetiň köpugurly ösüşiniň üpjün edilmegi milli ykdysadyýetiň durnukly ösüşine ýardam berýär. Asyl manysy boýunça ykdysadyýetiň diwersifikasiýalaşdyrylmagy ykdysadyýete harytlary öndürmekden we hyzmatlary ýerine ýetirmekden gelýän girdeji çeşmeleriniň ugurlarynyň artdyrylmagyny aňladýar. Dünýä tejribesinden görnüşi ýaly, diwersifikasiýa esasynda ösdürilýän ykdysadyýetler özüniň durnuklylygy bilen tapawutlanýar. Çünki ykdysadyýetiň diwersifikasiýalaşdyrylmagy makroykdysady deňagramlylygy saklamaga päsgel berýän ol ýa-da beýleki önümçilik we eksport ýöriteleşmesine garaşlylygy azaldýar, içerki hem-de daşarky amatsyz şertlerde-de ykdysady howpsuzlygy pugtalandyrýar, täze, tehnologik taýdan has çylşyrymly bolan ýa-da importy çalyşýan önümleri öndürmek üçin şertleri döredýär. Munuň şeýledigini şu ýylyň on bir aýynda durmuş-ykdysady ösüşde gazanylan netijeler hem aňryýany bilen tassyklaýar. Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önümiň möçberiniň 12,1 göterim ýokarlanmagy önümçilikde hem-de hyzmatlar bazarynda ýurdumyzda jemlenen tebigy, maliýe we zähmet serişdelerinden ýerlikli peýdalanylandygyndan, ykdysadyýetiň pudaklarynyň arasynda ýola goýlan sazlaşykly gatnaşyklaryň netijesinde durnukly ösüşiň gazanylandygyndan habar berýär.

Hasabat döwründe ykdysadyýetiň senagat we oba hojalyk pudaklarynda gazanylan oňyn netijeler durnukly ösüşi üpjün etmekde ykdysadyýetiň bu binýatlaýyn pudaklarynyň mümkinçilikleriniň uludygyny görkezýär. Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, senagatda 2,2 göterim we oba hojalygynda 5,3 göterim ösüşiň üpjün edilmegi ýurduň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmakda olara möhüm ornuň degişlidiginiň aýdyň görkezijisidir.

Milli ykdysadyýetimizde bazar gatnaşyklarynyň giňden ýaýbaňlandyrylmagy gurluşyk pudagynda eýeçiligiň dürli görnüşleriniň ýüze çykmagyny şertlendirdi. Ýurdumyzyň jemi içerki önüminiň düzüminde bu pudak möhüm orunlaryň birini eýelemek bilen, ösüşiň çalt depgini esasly tapawutlanýan häzirki döwürde döwletiň we hususyýetçileriň arasyndaky ykdysady gatnaşyklary kadalaşdyrýan täze usullaryň gözlenilmegini talap edýär. Şeýle bolansoň, gurluşyk pudagynda ösdürilýän döwlet-hususy hyzmatdaşlyk iki tarapyň hem bähbitlerini nazara almagyň netijeli usuly hasaplanýar. Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, şu ýylyň ýanwar - noýabr aýlarynda gurluşyk pudagynda 11 göterim ösüşiň üpjün edilmegi munuň şeýledigini aňryýany bilen subut edýär.

Ýurdumyzyň makroykdysady görkezijileriniň gowulanmagynda ulag we aragatnaşyk ulgamyna möhüm orun degişlidir. Mejlisde ýanwar - noýabr aýlarynda, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, ulag we aragatnaşyk ulgamynda 7,1 göterim ösüşiň gazanylandygy nygtaldy. Bu sanlar ýurdumyzda durnukly ykdysady ösüşi gazanmakda ulag-logistika pudagyna aýratyn orun degişlidigine şaýatlyk edýär. Ýurdumyzyň geosyýasy we geoykdysady ýagdaýyndan peýdalanyp, ulag-logistika pudagynyň ösdürilmegi, birinjiden, milli harytlaryň amatly ulag geçelgeleri arkaly dünýä bazaryna çykarylmagyna ýardam berýändigi, ikinjiden, üstaşyr ýükleriň artdyrylmagyna we üçünjiden, bu ugurda halkara hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilmegine getirýändigi bilen baglanyşyklydyr. Häzirki wagtda ýurdumyzyň daşary ykdysady syýasatynda döwletleriň arasynda ulag we aragatnaşyk ulgamynda hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek meselesiniň möhüm ugurlaryň biri hökmünde kesgitlenmegi onuň yklymlary birleşdirmekde, ykdysadyýeti ösdürmekde ähmiýetiniň uludygyna güwä geçýär. Çünki ýurdumyzyň Aziýanyň we Ýewropanyň, Gündogaryň we Günbataryň çatrygynda geografik taýdan amatly ýerleşmegi içerki ösüş üçin, şeýle hem giň halkara hyzmatdaşlygyň bähbitlerine hyzmat edýän möhüm esas hökmünde çykyş edýär.

Häzirki zaman ykdysady galkynyşyň esasy aýratynlygy hyzmatlar bazarynyň depginli ösüşi bilen baglanyşyklydyr. Bu aýratynlyk ykdysady taýdan ösen ýurtlarda has-da äşgär duýulýar. Postindustrial jemgyýetde hyzmatlar ykdysadyýetiň öňdebaryjy ulgamlarynyň biri bolup, ol jemi içerki önümiň düzüminiň agramly bölegini eýeleýär. Şonuň üçin-de, bu ulgamda beýleki pudaklardyr ulgamlara garanyňda, iş bilen meşgullanýanlaryň köpelýändigi hem kanunalaýyk ýagdaýdyr. Ykdysady taýdan ösen döwletlerde iş bilen meşgullanýanlaryň umumy sanynda hyzmat ediji işgärleriň 60 göterimden 70 göterime çenli bolmagy ykdysady ösüşi üpjün etmekde bu ulgamyň tutýan möhüm ornuna göz ýetirmäge mümkinçilik berýär.

Hyzmatlar ulgamy islendik jemgyýetiň ykdysadyýetiniň wajyp düzümini emele getirmek bilen, ol ilatyň isleglerini üpjün etmekde möhüm orunlaryň birini eýeleýär. Şu ýylyň ýanwar - noýabr aýlarynda hyzmatlar ulgamynda, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 8,7 göterim ösüşiň gazanylmagy ýurdumyzda hyzmatlar bazarynyň geriminiň barha giňeýändiginden habar berýär. Bu ulgamda işleriň guralyşynyň esasy aýratynlygy hyzmatlary kärhanalar, edaralar, guramalar, şeýle-de şahsy taraplaryň ýerine ýetirýändigi bilen baglanyşyklydyr. Hyzmatlar ulgamy ýaşaýyş-jaý, gurluşyk, elektroüpjünçilik, gaz üpjünçiligi, ýylylyk bilen üpjünçilik, suw üpjünçiligi, ulag hyzmatlary, ätiýaçlandyryş, aragatnaşyk, bank we söwda hyzmatlary ýaly görnüşler bilen bir hatarda, lukmançylyk, bilim, hukuk, maliýe, syýahatçylyk, terjime etmek ýaly durmuş häsiýetli hyzmatlary hem öz içine alýar.

         Önümçiligiň çylşyrymlylaşmagy, ylmy-tehniki ösüşiň täsiriniň güýçlenmegi, şeýle-de ilatyň gündelik sarp edilýän harytlara bolan islegleriniň günsaýyn artmagy hyzmatlaryň täze görnüşleriniň ýüze çykmagyna esas döredýän sebäplerdir. Ýokary islegden peýdalanýan dürli harytlary ýerlemek üçin ösen hyzmatlar ulgamyň bolmagy zerur şertleriň biri hasaplanýar. Şunda tehnikalaryň we tehnologiýalaryň ösmegi hyzmatlar bazarynyň depginli ösüşine güýçli itergi berýär, netijede, onuň ykdysadyýetiň möhüm pudagyna öwrülmegine ýardam berýär. Postindustrial jemgyýetde taýýar önümleri ýerlemek we guramak bilen bagly dolandyryş işini oýlanyşykly amala aşyrmak hyzmatlar bazarynda alynýan girdejiniň möçberlerini has-da artdyrmagyň ygtybarly ýoly bolup durýar.

Döwletimiziň häzirki ösüş tapgyrynda býujet, maliýe, salgyt, baha, daşary söwda ýaly düzüm bölekleri ykdysady syýasatyň gurallary bolup çykyş edýär. Bulary ulanmak arkaly, döwlet öňde goýlan maksatlara ýetýär. Mejlisde hormatly Prezidentimiziň Döwlet býujetiniň girdejiler bölegini artdyrmak hem-de dekabr aýynyň 20-ne çenli zähmet haklaryny doly maliýeleşdirmek bilen bagly beren tabşyryklary halk barada edilýän aladanyň aýdyň görkezijisidir. Döwlet býujetiniň girdejiler böleginiň, esasan, salgytlaryň hasabyna emele getirilýändigini nazara alsak, onda eýeçiligiň dürli görnüşindäki bar bolan kärhanalaryň döwrebaplaşdyrylmagy hem-de täze kärnanalaryň döredilmegi salgyt töleýjileriň sanynyň artmagyna getirýär.

Dürli ugurlarda gazanylan ykdysady we durmuş ähmiýetli ösüşler hormatly Prezidentimiz tarapyndan alnyp barylýan köpugurly döwlet syýasatynyň oňyn netijelerini berýändigini, şonuň bilen birlikde, halkymyzyň bagtyýar hem-de bolelin ýaşaýşynyň üpjün edilýändigini nobatdaky gezek subut edýär. 

Maýagözel BABAÝEWA,

Türkmenistanyň Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak 

ministrliginiň Zähmet gory we iş üpjünçilik müdirliginiň

baş hünärmeni, ykdysady ylymlaryň kandidaty.